ŚLĄSK I KSIĘSTWO LEGNICKIE NA MAPACH


         Dolny Śląsk jest położony w dolinie Odry, u stóp Sudetów, w sąsiedztwie Czech i Niemiec. W ciągu wieków przechodził z rąk do rąk. Pod koniec X wieku na kilkaset lat trafił pod panowanie książąt i królów z rodu Piastów, by później stać się częścią Czech. Kolejne wieki to rządy Austrii, Prus i Niemiec. Ziemie Dolnego Śląska pozostawały poza granicami Polski aż do zakończenia II wojny światowej. Zamysłem tej prezentacji jest zilustrowanie dziejów politycznych i zmian granicznych Śląska, a zwłaszcza ziemi legnickiej, jej rozwoju oraz zmian terytorialnych na przestrzeni wieków.

TESTAMENT BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO   dzielnica senioralna     ziemie pod zwierzchnictwem seniora   ■  dzielnica Władysława (Wygnańca)     dzielnica Mieszka III Starego   ■  dzielnica Bolesława Kędzierzawego     dzielnica wydzielona księciu Henrykowi Sandomierskiemu w l. 1146 – 1166      granice państwa Bolesława Krzywoustego  w 1138 r.

             Książę Bolesław III Krzywousty  pomny historii, aby zapobiec bratobójczym walkom synów określił zasady sukcesji, nazywane też statutem. W ówczesnej Europie – tendencja ta obecna była od Hiszpanii po Ruś, a dokument ten został zatwierdzony przez samego Papieża. Krzywousty miał 5 synów, w tym Kazimierza (Sprawiedliwego), który najprawdopodobniej urodził się już po śmierci ojca, dlatego też nie został uwzględniony w testamencie. Wszyscy Piastowie mieli podlegać księciu seniorowi (wielkiemu księciu). Miał on czuwać nad prowadzeniem polityki zagranicznej, dowodził wojskiem, wybierał urzędników na terenie całego państwa, oraz władał Pomorzem Zachodnim. Do niego należała także osobna dzielnica senioralna. Nie jest winą Krzywoustego, że jego zamysły nie zostały poprawnie zrealizowane.

Państwo Henryków Śląskich (1201-1241).

            PAŃSTWO  HENRYKÓW  ŚLĄSKICH (1201-1241) było pierwszą poważną próbą przezwyciężenia rozbicia dzielnicowego. Twórcą tego organizmu był książę Henryk I Brodaty, który wcześniej dzięki roztropnym i dalekowzrocznym działaniom uczynił Śląsk najlepiej rozwiniętą dzielnicą ziem polskich. Następnie drogą wojskową, a częściej dyplomatyczną uzależnił od siebie szereg innych księstw i ziem. Odznaczył się wyjątkowymi zasługami na polu rozwoju gospodarczego i kulturalnego ziem, nad którymi panował. W 1234 roku podjął starania o koronę królewską, lecz skutecznie udaremnili mu to wrocławscy biskupi. Dzieło ojca z powodzeniem  kontynuował  ks. Henryk II Pobożny, któremu na drodze do szybkiej  integracji reszty podzielonego kraju i sięgnięcia po koronę stanęło tragiczne starcie z 9 kwietnia 1241 roku z niepokonaną mongolską potęgą, w bitwie na Legnickim Polu.

Proces przejmowania ziem śląskich przez czeskich Luksemburgów w latach 1327-1342

              Na mapie szczytowy okres rozbicia dzielnicowego (rozdrobnienia feudalnego). Poza Polską  podobne zjawisko miało miejsce m.in. w Czechach, Niemczech, Francji czy na Rusi. Przyczyną rozbicia dzielnicowego Polski była niechęć możnowładztwa do utrzymania jednolitej władzy w państwie, czemu sprzyjał rozpowszechniony w dynastii Piastów zwyczaj wydzielania dzielnic młodszym synom panującego; próbą uregulowania tej zasady był tzw. testament Bolesława III Krzywoustego z 1138, ustalający kolejność obejmowania władzy zwierzchniej przez członków dynastii (pryncypat, seniorat).  Jedną z przyczyn tego rozbicia był też czynnik dużej dzietności śląskich Piastów, miało to pozytywne przełożenie na żywotność tego książęco-królewskiego rodu, który trwał aż do przedwczesnej śmierci ks. Jerzego Wilhelma w 1675 roku.

Mapa Generalna Śląska (pierwsza mapa Śląska), nyskiego kartografa Martina Helwiga z 1561 r., wydanie z 1685 roku.

             Mapa posiada niespotykaną orientację południową. U góry mapy „MERIDIE” (południe), u dołu „SEPTENTRIO” (północ). Odra płynie z góry mapy do dołu. Mapa przedstawia 306 miejscowości i hydrograficzną sieć Śląska. Okalająca mapę bordiura zawiera 28 herbów śląskich księstw oraz ich stolic. W prawym górnym i w lewym dolnym rogu mapy znajdują się koronowane herby, czeski lew i polski orzeł. Autor tego dzieła uznawany jest za ojca śląskiej kartografii. Ostatnie wydanie mapy w tej postaci ukazało się w 1889 roku.


Przeróbka mapy Śląska z ok. 1645 mapy Martina Helwinga z 1561.

            Księstwa śląskie – liczne mniej lub bardziej samodzielne państwa feudalne istniejące na Śląsku  od XII do XX wieku, formalnie w ramach Księstwa Śląskiego. Powstały poprzez kolejne podziały jednolitego początkowo Księstwa. Na przestrzeni wieków były zależne od: Polski,  Czech i Monarchii Habsburgów, później od Prus oraz II Rzeszy. Do 1806 roku Śląsk był także częścią  Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W 1742 roku Śląsk został podzielony na część pruską i austriacką (Śląsk Austriacki). Księstwo legnickie było wyodrębnione w latach 1248-1675, podobnie rzecz się ma z Księstwem głogowskim. W XVI wieku księstwa dolnośląskie miały już ustabilizowane granice.


1663, Księstwo Legnickie. „Dvcatvs Silesiae Ligniciensis. Auctore Iona Sculteto Sprotta Silesio.” Kartografowie: Blaeu, Joan & Guiljelmus.

Podział ks. na okręgi administracyjne z 1752 r. Księstwo legnickie za czasów księcia Jerzego Rudolfa.


Księstwo Legnickie w XVII w.


Księstwo Legnickie z okręgami: legnickim, lubińskim, złotoryjskim i chojnowskim 1815.


Mapa rejencji legnickiej 1905.

              (Królewska) Rejencja legnicka – pruska jednostka administracyjna obejmująca zachodnią część prowincji Śląsk – powstała w wyniku reformy administracyjnej 1808 r. (od 1809 r. z siedzibą w Legnicy) i na mocy edyktu z 30 kwietnia 1815 roku, istniejąca do końca II wojny światowej. Rejencja była zwyczajowo nazywana „Śląskiem Dolnym”. Obejmowała zachodni kraniec Śląska i część Łużyc Górnych. Na czele rejencji stał prezydent, który urzędował w Zamku Piastowskim w Legnicy.


Krainy historyczne w Polsce…

           Obszary powiązane wspólną historią  i kulturą, niekiedy także więzami gospodarczymi na przestrzeni wieków. Rodowód najważniejszych polskich dzielnic – Małopolski,  Mazowsza, Śląska  i Wielkopolski – wywodzi się z czasów wczesnopiastowskich i powiązany był z wcześniejszym okresem plemiennym. To według dzielnic podzielono państwo Bolesława Krzywoustego w 1138 roku. Ich skład terytorialny krystalizował się w kolejnych latach. W okresie zjednoczonego Królestwa Polskiego oraz I Rzeczpospolitej jedną z jednostek administracyjnych były ziemie. Wyodrębniano je przeważnie na podstawie dawnych podziałów z czasów rozbicia dzielnicowego. W późniejszym czasie przekształciły się w województwa. Jan Długosz w Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae wymieniał ziemie wchodzące w skład Korony.